ادامه مطلب را
اینجامشاهده کنید
>>> ساز شناسی :
توضیحاتی راجع به سازهای خانواده ویولن:
1- ویولن ( Violin - Violine ( Geige )- Violon – Violine )
( انگلیسی – آلمانی – فرانسه – ایتالیا )
کوچکترین ساز خانواده ویولن است که برای نواختن روی شانه چپ قرار می گیرد و به کمک آرشه که در دست راست نوازنده است , نواخته می شود. سیم های ویولن قبلا از روده گوسفند ساخته می شده اما سیم های متداول امروزی از نوع مفتول نازک فلزی هستند و در سیم های بم تر روده با سیم پیچ فلزی نازک روی آن احاطه شده است.
همان طور که قبلا گفته شد ویولن دارای چهار سیم است.
کوک ویولن از زیرترین سیم به بمترین آن به صورت زیر است :
می – لا – ر – سل
بدین ترتیب اصوات سیم ها نسبت به هم فاصله پنجم را تشکیل می دهند.
این کوک , کوک استاندارد ویولن است که در تمام دنیا از آن استفاده می شود. اما استثناهایی هم وجود دارد . مثلا در موسیقی ایرانی در دستگاههای مختلف کوک ساز برای راحتی نواختن قطعات به صورت های می – لا – می – لا و یا می – لا – ر – فا دیز و یا می – لا – ر – لا و ... در می آید.
کلید مورد استفاده برای نت نویسی این ساز کلید سل می باشد.
وسعت صدای ویولن از سل ( دو خط زیر حامل پنج خطی با کلید سل ) تا می ( شش خط بالای همان حامل ) می باشد.
در این وسعت صدا ویولن قادر است تمام فواصل کروماتیک غربی و فواصل کروماتیک مخصوص موسیقی ایرانی ( ربع پرده ) و هر موسیقی دیگر را حاصل کند, به شرط آنکه نوازنده در تشخیصشان استاد باشد.
ویولن سازی تکنواز و همنواز است. عضو مهم, چه در ارکسترهای کوچک ( حتی دو سه نوازنده ) و چه در ارکسترهای بزرگ ( ارکستر سمفونیک ) به شمار می رود.
2- ویولن آلتو ( ویولا ) ( Viola – Bratsche – Viole – Viola )
از نظر ساختمانی و طرز قرار گرفتن عینا شبیه ویولن , و فقط حدود چند سانتیمتر از آن بزرگتر است ( اندازه آن پنج چهارم ویولن است ). تفاوت دیگر این ساز با ویولن در وسعت صدا و کوک آن است.
کلید مورد استفاده برای این ساز کلید دوی خط سوم می باشد.
کوک ویولا : از زیرترین به بم ترین سیم :
لا – ر – سل – دو
فواصل سیم ها در این ساز نیز , مانند ویولن , پنجم است.
وسعت صدا در این ساز عبارت است از :
دو ( دو اکتاو بمتر از دوی بین پنج خط حامل در کلید سل ) تا نت ر ( دو اکتاو بالاتر از نت ر بین پنج خط حامل در کلید سل )
نقش تکنواز در این ساز کمی کمتر از این نقش در ویولن است . در عوض ویولن آلتو یکی از اعضای مهم در همنوازی های کوچک و بزرگ ( سمفونیک و نظایر آن ) است .
3- ویولنسل ( Violoncello – Violoncell – Violoncelle – Violoncello )
ویولنسل چنان بزرگتر از دو ساز آرشه ای قبل است که نوازنده مجبور است آن را برای اجرا بر روی زمین , مابین پاهای خود تکیه دهد, در حالیکه خود روی صندلی می نشیند. از این جهت در انتهای تحتانی ویولنسل میله ای آهنی نصب شده که نوک آنرا روی زمین قرار دارد.
( که در غیر هنگام اجرا آنرا باز می کنند , یا می پیچند و داخل محفظه ساز ( بدن ساز ) قرار می دهند. )
فواصل سیم های چهار گانه این ساز نیز پنجم است و به ترتیب از زیر به بم به صورت زیر است :
لا – ر – سل – دو ( که البته یک اکتاو بم تر از ویولن آلتو هستند )
کلید مورد استفاده برای این ساز کلید فای خط چهارم می باشد.
( البته نت این ساز را در اصوات بم با کلید فا خط چهارم, در اصوات وسط با کلید دوی خط چهارم و در اصوات زیر با کلید سل می نویسند. )
وسعت صدای این ساز عبارت است از :
نت دو ( سه اکتاو بم تر از نت دوی بین خط حامل با کلید سل ) تا نت فا ( نت فا روی خط پنجم حامل با کلید سل )
این ساز نیز یکی از ساز های مهم در همنوازی های کوچک و بزرگ به خصوص ارکسترهای زهی و ... است.
4- کنترباس ( Double Bass – Kontrabass –Contre-Bass - Contrabasso )
بزرگ ترین و بم ترین عضو گروه سازهای آرشه ای است. شکل ظاهری آن کمی با سه ساز قبلی تفاوت دارد, توضیح آنکه در قسمت بالای بدنه, جدار خارجی مانند سه ساز دیگر گرد نیست, بلکه با انحنایی عکس انحنای آنها, کم و بیش در جهت مماس شدن با دسته پیش می رود. سطح ساز در عقب نیز – بر خلاف سه ساز دیگر – گُرده ماهی نبوده, بلکه صاف است.
اختلاف دیگر این ساز در آن است که امروزه سیم های کنترباس به فاصله چهارم کوک می شوند, که به ترتیب از زیر به بم به صورت زیر است:
سل – ر – لا – می
کلید مورد استفاده این ساز کلید فا خط چهارم است.
نکته دیگر این است که در این ساز اصوات عملا یک اکتاو بمتر از نتی که برای آن می نویسند صدا می دهند.
برخی از کنترباس ها دارای پنج سیم هستند و کوکشان عبارت است از :
سل – ر – لا – می – دو ( دو سیم چهارم و پنجم در این نوع کنترباس, با فاصله سوم کوک می شوند. )
برخی دیگر از کنترباس ها چهار سیمه با همان کوک یاد شده در بالا است, ولی سیم بم ( می ) به کمک دستگاهی که در ساز تعبیه شده , می تواند تا فاصله سوم بزرگ ( نت دو ) بمتر شود و دوباره به کمک همان دستگاه نت می را بشنواند. ( در واقع دستگاه مذکور باعث دوکاره شدن سیم چهارم کنترباس می شود.
وسعت نت نویسی در این ساز عبارت است از :
نت می ( دو اکتاو بمتر از نت می روی خط اول حامل با کلید سل ) ( یا نت دو – با فاصله سوم پایین تر می - در کنترباس از نوع پنج سیمه ) تا نت ر ( روی خط چهارم حامل با کلید سل )
البته همان طور که گفته شد صدا دهی کنترباس عملا یک اکتاو پایین تر از وسعت نت نویسی آن است.
شایان ذکر است در قرن نوزده و کمی قبل از آن , کنترباس ها دارای سه سیم بوده اند.
تا اینجا با ساز های خانواده ویولن و ویژگی های عمده آنها آشنا شدیم. پس از این بعد مطالبم را بیشتر متوجه ساز ویولن و همچنین تئوری موسیقی خواهم کرد. در صورتیکه نظر, انتقاد یا پیشنهادی راجع به مطالب ذکر شده دارید, در قسمت نظرات خوانندگان مرقوم بفرمایید.
بدن ساز جعبه ای است تو خالی که نقش تقویت کننده صوت را بر عهده دارد. دسته ساز در نوع آرشه ای فاقد دستان ( پرده بندی ) است که این امکان را فراهم می کند تا نوازنده تمامی اصوات بینابینی را تولید کند. همین عدم وجود دستان سبب شده این ساز قادر باشد موسیقی ایرانی را به خوبی اجرا کند و پس از ورود به ایران به زودی جای خود را در میان سازهای موجود در ایران باز کند و نقش مهمی را در اجراهای گروهی همراه سازهای ایرانی ایفا کند و در بیشتر اوقات هم, ویولن نقش اول را در گروه های موسیقی ایرانی بر عهده دارد. در قسمت سر ساز جعبه گوشی ها قرار دارد و در انتهایی ترین نقطه سر ادامه جعبه به شکل مارپیچ به دور خود پیچیده است.
در قسمت های سه گانه فوق سه ساز اول کاملا به هم شبیه اند ( فقط اندازه آنها متفاوت است ) در حالیکه کنترباس اندکی با آنها اختلاف دارد:
بدن در ویولن , ویولا و ویولنسل از دو سطح کمی منحنی ( مانند پشت ماهی ) و یک نوار چوبی که این دو سطح را به هم پیوند می دهد تشکیل شده و لبه انتهایی بالا و پایین هر دو سطح دایره ای شکل شده و در قسمت وسط فرورفتگی یافته اند. روی سطح رویی در نزدیکی این فرورفتگی در وسط شکافی به شکل f بریده شده که به طور قرینه در دو طرف خرک ساز قرار گرفته اند.
توضیح اینکه با وجود اینکه تولید صدا در این سازها که ویژگی اصلی آنها نیز به شمار می آید توسط آرشه است , اما گاهی بنا به شرایط مورد نظر در آهنگ صدا توسط انگشت حاصل می شود ( pizzicato )
تفاوت عمده ی آرشه ای ها با سازهای مضرابی در این است که صدای حاصل ضربه ای نیست و بلکه ممتد, و امتداد هر صوت , تا حدودی بسته به میل نوازنده است که این صدای ممتد ناشی از کشیدن آرشه بر روی سیم است. ( توضیح اینکه کشیدن آرشه, هر قدر روی سیم ادامه یابد, صدا با قدرتی برابر یا حتی با تغییری دلخواه [Dynamic] به گوش خواهد رسید. یک نوازنده استاد کم و بیش قادر است پس از طی تمام طول آرشه و تعویض جهت آن , ادامه صدا را , تقریبا بدون خدشه , همچنان حفظ کند.